مرکب چاپ و حلال مرکب چاپ چیست

مرکب چاپ چیست؟

مرکب چاپ مخلوط پراکنده ای از رنگدانه ها است که درون یک و یا ی از یک جوهر قرار گرفته و به صورت ماده ای سیال، خمیر و یا پودر روی سطوح مختلف اعمال شده و خشک می شود. این ماده از ، ، حلال و مواد افزودنی تشکیل شده و در صنعت چاپ کاربرد فراوانی دارد.

مرکب چاپ از تجهیزات اساسی و ضروری صنعت چاپ است. این مرکب در روش های مختلف چاپ مانند چاپ برجسته، افست لیتوگرافی، فلکسو گرافیک (منعطف)، گراور، سیلک اسکرین، استنسیلی، تکثیر، الکترواستاتیک و چاپ با مرکب پاش (jet printing) مورد استفاده قرار می گیرد.

نکته

مرکب چاپ را بر اساس ترکیب، بافت، کاربرد و نوع روش خشک کردن به مرکب روغنی یا خمیری، حلال، مایع یا و مرکب مخصوص تقسیم می کنند.

در این مقاله قصد داریم به معرفی و بررسی مرکب چاپ، انواع، کاربرد، ویژگی و قیمت خرید و فروش آن بپردازیم.

تولید مرکب چاپ چه تاریخچه ای دارد؟

با وجود این که تاریخچه پیدایش و استفاده از مرکب به قرن ها پیش از میلاد مسیح باز می گردد اما بسیاری گوتنبرگ را مخترع این ماده ترکیبی و پرکاربرد می دانند.

نقش گوتنبرگ در تولید مرکب چاپ

همزمان با پیدایش صنعت چاپ، گوتنبرگ اقدام به تولید مرکب غیر آبی کرد. او مرکب های آبی را برای چاپ مناسب نمی دانست. زیرا به خوبی روی حروف فلزی قرار نمی گرفتند. به همین دلیل، تلاش می کرد برای ماشین چاپ، مرکبی مناسب و بادوام تهیه کند.

گوتنبرگ با استفاده از مواد طبیعی تخم کتان، رزین، دوده و صابون اقدام به تولید مرکب چاپ کرد. بسیاری از چاپگران هم دوره گوتنبرگ، از دوده زغال به جای رنگدانه استفاده می کردند. این عامل موجب می شد رنگ مرکب با گذشت زمان به رنگ قهوه ای تغییر کند. در حالیکه مرکب های ساخته شده توسط گوتنبرک پس از گذشت پانصد سال هنوز ظاهر متاليک سياه رنگ خود را حفظ کرده اند.

مرکب چاپ شامل کدام ترکیبات شیمیایی است؟

مرکب چاپ یک ترکیب شیمیایی است که به صورت مایع، جامد و یا پودر تهیه می شود. ترکیبات اصلی مورد استفاده در تهیه مرکب میزان سیالیت آن را تعیین می کنند. این ترکیبات عبارتند از: پیگمنت، رزین، حلال و مواد افزودنی. در این قسمت به معرفی هر یک از این ترکیبات می پردازیم:

پیگمنت مرکب چاپ

پیگمنت به شکل دانه های رنگی است که نقش اصلی در تعیین رنگ مرکب ها دارد. از ترکیب پیگمنت با رزین وحلال، مایعی حاصل می شود که به راحتی روی سطح حرکت می کند. این رنگدانه ها که از جنس ترکیبات آلی هستند، بر اثر حرارت و فشار، ساختار شیمیایی مناسب خود را از دست می دهند. از این رو، باید شرایط محیطی مناسبی برای آن ها فراهم شود.

رزین مرکب چاپ

رزین نوعی ماده شیمیایی است. ترکیب این ماده با پیگمنت موجب می شود مرکب به راحتی روی سطح حرکت کند. علاوه بر این، وجود این ماده در چسبندگی مرکب روی سطح چاپ بسیار تاثیر گذار است.

حلال مرکب چاپ

حلال مرکب مایعی مانند آب، روغن ، الکل و… است. از حل شده ترکیب رزین و پیگمنت درون حلال، مرکب حاصل می شود. وجود حلال علاوه بر انحلال رزین و پیگمنت موجب رقیق شدن مرکب نیز می شود. این امر به مرکب کمک می کند تا بتواند به چاپ شونده انتقال پیدا کند.

روش تهیه و تولید مرکب چاپ چگونه است؟

رنگدانه که به صورت جامد است قدرت رنگدهی مرکب را تأمین می کند و از رسوب دادن یک محلول روی یک نمک خنثی مثل سولفات سدیم ساخته می شود. این دانه ها طی یک فرایند آسیاب، در محیط مایع به حالت تعلیق در می آیند.

رنگدانه ها می توانند منبع آلی و یا معدنی داشته باشند. از رنگدانه های معدنی می توان به اکسید روی (به رنگ سفید)، سولفات سرب، کرومات سرب و اکسید سرب (مخلوط آن ها رنگ های زرد و نارنجی و قرمز را تولید می کنند)، اکسید آهن (تامین کننده رنگ های زرد، قرمز و قهوه ای) اشاره کرد. از رنگدانه های آلی، کربن سیاه را می توان نام برد که رنگ مشکی را تولید می کند.

حلال یا بستر ناقل مرکب، رنگدانه ها را به طور یکنواخت پخش کرده و موجب چسبیدن آن ها به سطح چاپی  می گردد. حلال مرکب چاپ اغلب از روغن بذر کتان یا مواد با زمینه ی سنتزی ساخته می شود.

این مایع، رنگدانه های رنگی را از سیستم مرکب دهی ماشین چاپ به نقاط مورد نظر روی کاغذ انتقال می دهد. به همین دلیل لازم است با روش چاپ مورد استفاده سازگار باشد. به عنوان مثال، چاپ افست به مرکبی نیاز دارد که در برابر آب مقاوم بوده، در ماشین چاپ امولسیون نشده و آبگریز باشد.

مرکب چاپ چه ویژگی هایی دارد؟

از آن جا که مرکب چاپ نقش اساسی در صنعت چاپ دارد لذا، کیفیت آن بسیار حائز اهمیت است. از این رو هنگام خرید و استفاده باید فاکتور هایی مانند فام رنگ، خلوص، کیفیت رنگدانه، شفافیت، درخشش، کدری و … را مد نظر قرار داد.

در این قسمت به بررسی فاکتور های تعیین کننده کیفیت رنگ می پردازیم:

فام رنگ (hue) مرکب چاپ

فام رنگ تعیین کننده رنگ مرکب است و مشخص می کند مرکب دارای چه نوع رنگی است. به عنوان مثال فام رنگ، تعیین کننده رنگ های قرمز، زرد، آبی، سبز و … است. ساختار شیمیایی، ابعاد ذرات رنگی، مشخصه های سطحی و همچنین میزان ماده رنگی موجود در لایه مشخصی از مرکب از عواملی هستند که روی فام رنگ تاثیر گذار است.

شدت رنگ مرکب چاپ

میزان چگالی یک رنگ یا حالت اشباع مربوط به آن را مشخص می کند. هر چه تراکم و غلظت ماده رنگی خاصی بیشتر باشد، شدت آن رنگ نیز بیشتر است.

حلالی که برای مرکب انتخاب می شود، روی شدت رنگ موثر است. حلال مرکب باید قادر باشد ذرات ماده رنگی را به حالت پراکنده در خود باقی نگه دارد. در غیر این صورت، آن ها ته نشین شده و افتی در شدت رنگ مرکب به وجود می آید.

علاوه بر این، هنگامی که حلال به داخل لایه چاپ پذیر نفوذ می کند، بخشی از رنگدانه ها را با خود به داخل برده و از شدت رنگی مرکب می کاهد. به عبارت دیگر، حلالی که خشک شدن آن بسیار کند است می تواند باعث افزایش نفوذ رنگدانه ها به داخل کاغذهای جاذب شده و نتیجه کار مشابه مركب هایی است که سیال حامل جاذبی دارند.

رنگدانه مرکب چاپ

رنگدانه ها یکی از عوامل تعیین کننده قدرت رنگ دهی و قدرت رنگ در مرکب است. رنگدانه یک مرکب بستگی به درشتی رنگدانه ها و میزان دانه های رنگ یا فام شیمیایی دارد. در حالت کلی، هر چه تراکم و غلظت ماده رنگی خاصی بیشتر باشد، شدت آن رنگ بیشتر خواهد بود.

وارنیش مرکب چاپ

یکی از پارامترهای مهم در انتخاب مرکب وارنیش است. اگر این پارامتر، توسط شرکت سازنده به درستی انتخاب و استفاده نشود سبب ایجاد پخش بد و قدرت رنگی پایین و عدم کیفیت چاپ می شود. ترکیب وارنیش ها شامل روغن، صمغ و یا حلال هایی است که متناسب با ویژگی های خود روی فام رنگ تاثیر مستقیم دارند. از این رو، انتخاب و نوع وارنیش مصرفی در مرکب اهمیت فراوانی دارد.

شفافیت و کدری مرکب چاپ

انتخاب نوع ماده رنگی و درجه پراکندگی آن در داخل حلال مرکب از جمله عواملی هستند که روی شفافیت و کدری مركب ها تاثیر فوق العاده ای دارند. مرکب های چاپ شده نسبت به مقدار نوری که از قشر چاپی عبور می کند یا منعکس می شود درجات متفاوتی ازکدری و ترانس پارنسی یا شفافیت دارند.

رنگدانه هایی که کدر تر هستند گرایش بیشتری به انعکاس نور دارند. این پدیده نیز به اندازه ذره رنگدانه و اندیس شکست نور آن بستگی دارد. از طرف دیگر، جوهرهای قابل حل ضریب پراکندگی نسبتا پایینی داشته و ابعاد ذرات آن ها نیز کوچک است. در نتیجه لایه های مرکب چاپ شده از این نوع، از شفافیت بیشتری  برخوردار هستند.

درخشش مرکب چاپ

درخشش یک مرکب میزان توانایی انعکاس نور تابشی به سطح چاپی را نشان می دهد. این پارامتر به صافی و هموار بودن سطح قبل از چاپ بستگی دارد.

هر چقدر که وارنیش استفاده شده در مرکب بیش تر باشد درخشش آن نیز بیشتر است. درخشش یک مرکب هنگامی ایده آل است که وارنیش کاملا مناسب، سطح غیرقابل نفوذ و کاملا صاف باشد.

مرکب های چاپ دارای حلال ها یا روغن هایی هستند. صمغ های مورد استفاده در ساختار وارنیش ها، در این حلال ها و روغن ها حل شده و به شکل مایع عسلی درمی آیند. از این حلال ها و  روغن ها به عنوان تنظیم کننده غلظت مرکب ها نیز استفاده می شود. از این رو، نوع حلال و روغن و مقدار آن ها تاثیر بسیار زیادی در درخشش مرکب دارد.

انواع مرکب چاپ کدام است؟

این مرکب متناسب با نوع کاربرد، انواع مختلفی دارد که در این قسمت به آن می پردازیم.

مرکب چاپ‌ افست – لیتوگرافی

از این نوع مرکب برای چاپ روی سطوح صاف و بدون برآمدگی و یا فرو رفتگی استفاده می شود. در این فرآیند چاپی، مواد شیمیایی و دارویی نقش اصلی را ایفا می‌کنند.

این مرکب از غلظت بالای رنگدانه برخوردار است. هرچه خاصیت چسبندگی مرکب بیشتر باشد، مقاومت بیشتری نسبت به تقسیم شدن توسط نورد ها دارد. مرکب‌ چاپ افست، مرکب خمیری نیز نامیده می شود. مرکب چاپ بنر نیز از این نوع مرکب ها است.

مرکب چاپ‌ لترپرس (Letterpress Inks)

از مرکب‌های لتر پرس برای چاپ روی سطوح برجسته مانند گراورها و الکتروتایپ ها استفاده می شود. این نوع مرکب‌ معمولا چسبندگی و ویسکوزیته معتدلی دارد.

این مرکب‌ بیشتر شامل رنگدانه ها، ذرات خشک ‌کن، رزین‌ها و ترکیبات گوناگون حل شده در حامل روغنی هستند که به شکل خمیر دیده می شوند.

در چاپخانه‌ها بیشتر مرکب‌های لترپرس که با اکسیداسیون خشک می‌شوند مورد استفاده قرار می گیرند.

مرکب چاپ‌ لترست (Letterset Inks)

در این نوع مرکب محدودیت رنگدانه به دلیل پیشگیری از پخش  شدن در مقابل محلول رطوبت زنی وجود ندارد، زیرا لترست به مکانیسم رطوبت زنی نیاز ندارد. از هر نوع رنگدانه‌ای که برای مرکب لترپرس استفاده می شود می توان برای مرکب لترست نیز استفاده کرد.
مرکب‌های لترست قوی ‌تر از مرکب‌های لترپرس هستند اما قدرت مرکب‌های متداول افست را ندارند.

مرکب‌های گراور، مرکب‌های سیال سریع خشک‌شونده (Quik-set) هستند. این وع از مرکب باید غلظت و ویسکوزیته کافی برای عبور از درون حفره‌های حکاکی شده در سیلندر یا لوحه (زینک) را داشته و آن‌ها را کور نمی کنند.

مرکب‌ گراور به‌ طورکلی با تبخیر حلال داخل مرکب، با استفاده یا بدون استفاده از حرارت خشک می‌شود. این مرکب‌ عاری از ذرات سختی است که می توانند در سیلندر یا زینک خراش ایجاد کنند.

حلال‌های مورد استفاده در مرکب گراور بستگی به زیر لایه حامل آن دارند. این نوع مرکب‌ فرار بوده و اگر به درستی نگهداری نشوند سبب بروز آتش‌سوزی می شوند.

مرکب‌های فلکسو شامل حلال، رنگ‌دانه‌ها و جوهرهای حل‌شدنی است. این نوع مرکب بر پایه آب یا الکل است. مرکب‌های بر پایه الکل متداول‌ تر هستند و به‌ وسیله تبخیر خشک می‌شوند. مرکب‌های بر پایه آب، هزینه‌ کمتری داشته و به‌ وسیله تبخیر و یا جذب خشک می‌شوند.

مرکب‌ چاپ اسکرین (Screen Printing Inks)

این نوع مرکب‌ها اغلب از نوع روغن‌های خشک‌شونده هستند. این مرکب‌ها غلظت رنگی بالایی داشته و در هر رنگی ساخته می‌شوند. این مرکب از ویسکوزیته متوسطی برخوردار است. یعنی حالت خمیری آن بین مرکب‌های فلکسو و لیتوگرافی یا لترپرس است.

مرکب‌ چاپ یو وی (UV Inks)

از این نوع مرکب برای کاهش انتشار مواد شیمایی در محیط  و در نتیجه کاهش آلودگی محیط‌ زیست استفاده می شود. مرکب یو وی فقط در اثر تابش نور ماوراءبنفش خشک  می‌شود. به این ترتیب حلالی را در محیط منتشر نکرده و زیانی برای چاپچی ندارد.

سخن پایانی

مرکب چاپ ماده ای سیال، خمیری و یا پودری است. از ترکیب پیگمنت، رزین، حلال و مواد افزودنی تشکیل شده و از تجهیزات ضروری صنعت چاپ محسوب می شود. در روش های مختلف چاپ مانند چاپ برجسته، افست لیتوگرافی، فلکسو گرافیک (منعطف)، گراور، سیلک اسکرین، استنسیلی، تکثیر، الکترواستاتیک و چاپ با مرکب پاش (jet printing) مورد استفاده قرار می گیرد.