محمدباقر صدر و ارائه چارچوبی منسجم از دستگاه فکری اسلام

حتی اگر شهید صدر در مجلس نمی خواند، یکی از اقلیت های زمان ما بود. بی شک در فضای فرقه ای و چارچوب فرقه ای، شخصیت شهید سید محمد باقر صدر فوق العاده و بسیار خاص است. او به نوبه خود فرزند خانواده ای با سابقه نهصد ساله است. از سوی دیگر شرایط شخصی یتیم خانه کودکی، فقر، حفظ نفس آموزش و پرورش و رشد عجیب مدرسه بی نظیر است.

یکی از نشانه های شهید بزرگوار محمد باقر صدر اجتهاد او در سن 12 سالگی بود. محصولات او نباید برای دوران کودکی او باشد. تحصیل در خارج از کشور در سن 22 سالگی؛ جایی که بزرگسالان در آن سمینار تدریس می کنند. هیچ کس باور نمی کند که او به پنجاه سالگی رسیده است.

در غیاب ائمه ناسالم، علما باید مظهر وجودشان باشند; اکثر علما کوشیده اند از نظر سیره فردی و اخلاقی مانند اهل بیت باشند; با اینکه فاصله زیاد است اما در آن اطاعت و دعوت مردم اثرش را دیده اند.

سیره نماینده ائمه (ع) باید در همه عرصه های زندگی یکپارچه باشد. رسانه‌ها و رسانه‌های جدید، دانش جدیدی به ارمغان آورده‌اند و سؤالات بسیاری علیه اسلام مطرح شده است.

محتوای قدیمی مشکل مخاطبان جدید را حل نمی کند. اجتهاد به معنای سنتی که احکام دینی را از منابع اصلی استخراج می کند و فقط احکام نماز و روزه را می گوید، جواب انسان امروزی نیست; در اینجا نیاز به اجتهادی داریم که همه علم و دین را بفهمد و بتواند پاسخ دهد.

اجتهاد به معنای سنتی در برخی موارد نوعی تقلید است. برخی از اساتید اکنون افکار و عقاید علمای قدیم را در دل دارند و می گویند; این بسیار ارزشمند است، اما اجتهاد برای زمان حال نیست; گاهی به دلیل شرایط اجتماعی جرات نوآوری نداریم، زیرا در مجمع مشکلات و اختلاف نظر زیاد است و بنابراین نمی تواند مشکلی را حل کند.

سفر رهبر معظم انقلاب به قم و سخنرانی تغییرات مجالس را به خاطر بسپارید. سخنان رهبر معظم انقلاب نشان از تمایل ایشان به تحول اساسی در مجالس بود که به دلیل فشارهای مختلف، فضای مقاومت جدی نبود.

استاد سید ابوالحسن اصفهانی فرمودند اجتهاد «منطق نبی معرفت» است; مجتهد این است که پیامبر(ص) تا آنجا که می توانست در این امر تصمیم گرفت; اگر این سوال پرسیده می شد چه می کرد؟ نتیجه اینجا پیام امام و پیامبر و خداست نه پیام فقه و اصل و تفسیر.

اجتهاد تجلی رفتارهای ائمه است که با ابزار روشن فکری، معرفت دینی همگن، منسجم و منضبط می دهد. اول اینکه عالم باید خود این ابزار عقلی را بدست آورد، دومی باید آن را منتقل کند. چنین مواردی زیاد نبود و اگر قرص ارائه نمی شد; البته عمر كوتاه شهيد محمدباقرصدر اجازه اظهار نظر را به او نداد.

مهم ترین ویژگی شهید صدر این است که چهارچوب یکپارچه نظام فکری اسلام را ببیند. شهید محمد باقر صدر توانست امروز پیام دین را به مردم برساند. این مهمترین جنبه شهادت صدر است و مایه تاسف است که جنایت وحشیانه صدام اجازه نداد این شخصیت منحصر به فرد این نظام فکری را بیشتر توضیح دهد.

شهید صدر با سفر به کشورهای اروپایی توانست خود را از مرگ نجات دهد، اما مقاومت و شهادت را انتخاب کرد و دنیای معاصر ما بی او ماند. با این حال، محصولات او به طور گسترده در دسترس همه است.

فکر شهید صدر را چگونه باید پرورش داد؟ ابتدا باید شخصیت خود شهید صدر به درستی تبیین شود. مخاطبان نخبه و حرفه ای نیز با شخصیت شهید صدر آشنا نیستند. کتاب هایی مانند «نه» و کلی محصولات درباره او تبلیغ و مطالعه شود. از جهات دیگر مانند برگزاری همین جلسات علمی باید برای شناسایی شخصیت شهید صدر فعالیت هایی انجام شود.

آثار امام موسی صدر تکمیل کننده آثار شهید محمد باقر صدر است. این دو با هم چشم انداز روشن تری ارائه می دهند. اول اینکه امام موسی صدر روابط بین المللی بیشتری داشت. ثانیاً: شهید محمدباقر صدر تجربیات اجتماعی، علمی و فرهنگی محدودی محدود به جامعه شیعه و منطقه نجف داشت، اما امام موسی صدر با سن بیشتر و فعالیت های بیشتر توانست آن افکار و اندیشه ها را با شرایط کردستان تطبیق دهد. خورشید؛ ارتباط امام موسی صدر با شهید محمد باقر صدر بسیار مفید خواهد بود.

* درس برنامه زنده اینستاگرام پژوهشکده شهید صدر با نام «شخصیت شهید صدر»