موضوعات سیاسی به سینمای کمدی پناه برده‌اند

به گزارش شیمیشی عصر وی نوشت: فیلم سیاسی در سینمای ایران چگونه ساخته می شود و آیا در سال های گذشته تنها فیلم سیاسی در سینمای ما ساخته شده است سوالی است که فیلمسازان ایرانی پاسخ های متفاوتی به آن دارند. محمدمهدی عسگرپور کارگردان سینما معتقد است که مسائل سیاسی در مطالعات رسمی چندان شناخته شده نیست. او در سخنان خود از انواع دیگر فیلم ها صحبت کرد که سعی در نگاهی به برخی مسائل سیاسی داشتند.

در مورد چگونگی ساخت فیلم سیاسی نظرات مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند رسمی خوانی وقایع سیاسی برای ساخت این فیلم ها قابل قبول است و برخی می گویند در ایران فیلم سیاسی وجود ندارد و فیلم های اجتماعی به اشتباه به سیاست تعبیر می شود. به نظر شما یک فیلم سیاسی چه ویژگی هایی دارد؟

سینمای سیاسی یکی از سخت ترین معضلات سینما در تمام دنیاست. گاهی اوقات به آثاری برمی خوریم که ممکن است در دسته فیلم های سیاسی قرار نگیرند یا برعکس. در زمینه سیاسی و کم فیلمی اختلافات و اختلافاتی وجود دارد اما در کشور ما این موضوع جدی تر است. زیرا اصولاً مسائل سیاسی در مطالعات رسمی چندان به رسمیت شناخته نمی شود، اما ممکن است از زبان مردم عادی یا لایه های فرهنگی یا سایر بخش ها به رسمیت شناخته شود. گاهی اکثر مشکلات به اشتباه سیاسی تلقی می شوند. مثلاً در بسیاری از مسائل صنفی یک موضوعی وجود دارد که گاهی از آن به رفتار سیاسی تعبیر می شود و وقتی وارد بحث می شوید چه مدرکی وجود دارد که نشان می دهد موضوع سیاسی است؟ گاهی اوقات هیچ پاسخی وجود ندارد. معلوم است که ما در این مسائل اعصاب خیلی روشنی نداریم، هیچ، اساساً در این زمینه زیاد کار نکرده اند. البته به نظر من به وضوح به بخشی از مجموعه مدیریتی برمی گردد که مفاهیم سیاسی را به عنوان مشکلات طبیعی که در هر جای دنیا ممکن است رخ دهد نمی شناسد و مشخص نیست یک موضوع سیاسی چه ویژگی هایی دارد. اما به هر حال در همه جای دنیا وقتی قوا در قالب احزاب تقسیم می شوند و اتحادیه های متحد تشکیل می شود، ممکن است تضاد منافع یا تضادهای دیگری رخ دهد که در برخی از تعاریف می توان آن را رفتار سیاسی دانست. این در حالی است که در کشور ما اتفاقات به گونه دیگری در حال رخ دادن است. وقتی اصولاً در کشوری احزاب وجود نداشته باشند، احزابی که بتوانند نظرات متفاوتی داشته باشند، دیدگاه ها و انتقادات خود را داشته باشند و پیشنهادات خود را برای مدیریت دولتی ارائه دهند، معمولاً چنین مواردی دیده می شود. به همین دلیل رفتار سیاسی صورت نگرفته و هنوز در مراحل اولیه هستیم. در کشورهایی که اینطور نیست و احزاب و اتحادیه های کارگری تأسیس می شوند، مردم می بینند که مفاهیم سیاسی به عنوان یک امر طبیعی پذیرفته شده است. یعنی مسئله سیاسی به عنوان یک موضوع محکومیتی دیده نمی شود. این اتفاق در کشور ما چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب در سطح وسیعی رخ نداده است و کسانی که معتقدند سینمای سیاسی نداریم قطعاً در مورد نکاتی که گفتم صحبت می کنند. به نظر من فیلم سیاسی داشتیم و داریم.

کدام فیلم ها را دوست دارید؟

در هر دوره ای فیلم هایی داشته ایم که از آنها به عنوان فیلم سیاسی تعبیر می شود و درباره موضوع خاصی صحبت می شود. مثلاً «گزارش کشتار» آقای محمدعلی نجفی یا برخی از آثار و فیلم‌های مسعود کیمیایی که بعد از سال 1387 با حمایت نهادهای دولتی ساخته شد یا فیلم‌هایی که درباره برخی گروه‌های سیاسی و گروه‌های سیاسی ساخته شد را به یاد دارم. مهمانی. البته ممکن است برخی از این فیلم ها در دوره ای از مسائل سیاسی صحبت کنند که ممکن است دوره دورتری باشد به دلایل متعدد و به دلایل مختلف که به نظر من اساساً به وضعیت وزارت ارشاد برمی گردد. در این سال‌ها نمی‌توانستند با مشکلات امروز ارتباط برقرار کنند، حتی برخی از فیلمسازان به بهانه یک موضوع معاصر به سراغ یک موضوع تاریخی می‌روند که در واقع ممکن است یک موضوع سیاسی باشد. چون در کشور ما نظام فیلمسازی از نظر کنترل وزارت آموزش و پرورش بسیار وابسته به دولت است، مثل خیلی از مسائل دیگر همیشه این محدودیت ها وجود داشت و اساسا فیلمسازانی که می خواستند چنین آثاری بسازند. برای این نگرش در این مسیر قدم بردارید تا این شیوه فیلمسازی بتواند فیلمنامه نویس، تهیه کننده و کارگردان خودش را پیدا کند که متأسفانه هرگز اصلی نبود. به همین دلیل ممکن است در فیلم های اجتماعی، کمدی ها و انواع فیلم های سینمایی شاهد قطعات سیاسی باشیم. در حوزه جنگ فیلم های متعددی ساخته شده که ممکن است مسائل سیاسی را هم دنبال کند، زیرا در این ساختار می توانند حرف خود را بزنند و اگر از این ساختار خارج می شدند این فرصت برایشان پیش نمی آمد. به همین دلیل ما از آن دسته کشورهایی هستیم که مشکلات آن چندان با یکدیگر تفاوتی ندارد. عده ای وقتی می خواهند حرکت انقلابی را مطرح کنند از این شعار استفاده می کنند. وقتی جایی می گوییم، نگفتی سیاست ما مثل دین توست؟ و ما این کار را بر این اساس انجام می دهیم، آنها را می توان جای داد. با این حال، وقتی همه مشکلات در هم تنیده شده اند، نمی توانید تفاوتی بیندازید. دیگر نمی توان به تنهایی درباره چگونگی ساخت یک فیلم سیاسی صحبت کرد. سال هاست که مشکلات سیاسی توسط دولت های متوالی به رسمیت شناخته نمی شود و به همین دلیل سینمای خود را ندیده اند.

فیلمسازی را از دهه 60 شروع کردید، زمانی که با اتفاقات سیاسی زیادی مواجه بودیم و البته مدیریت یکی از مراکز مهم فرهنگی یعنی بنیاد سینمایی فارابی را بر عهده داشتید. آیا به عنوان یک فیلمساز تا به حال سعی کرده اید فیلمی سیاسی بسازید و برای ساخت آن با موانعی روبرو شده اید؟ و بعد به عنوان کارگردان نظرتان در مورد ساخت یک فیلم سیاسی چه بود؟

به عنوان یک فیلمساز باید بگویم که هر کارگردانی گرایش ذهنی خودش را دارد. برخی از تمایلات ذهنی از دوران کودکی شکل می گیرند، در حالی که برخی پس از رویدادها نگرش های متفاوتی دارند. همه فیلمسازان علاقه ای به ساخت فیلم سیاسی ندارند و بسیاری از فیلمسازان مشهور ایران و جهان ممکن است نگرش اجتماعی نسبت به مشکلات داشته باشند یا برخی مسائل سیاسی را به خوبی درک کرده و درباره آن صحبت کنند، اما به فیلم های کمدی علاقه مند هستند. بنابراین، این کاملا یک ترجیح شخصی است. ساختن فیلم های سیاسی هرگز موضوع من نبوده است.

اما گاهی اوقات فیلم های شما نظرات سیاسی دارند. مثلا فیلم «مهمان داریم».

این دقیقا همان نکته ای است که در ابتدای صحبتم به آن اشاره کردم. اگر زمینه ساخت فیلم سیاسی در کشور ما به طور طبیعی مانند سایر کشورهای دنیا پیشرفت می کرد، شاید به وضوح درباره کارمان صحبت می کردیم. در تاپیک مهمان داریم این اتفاق برای من افتاد و نظرات مختلفی مطرح شد. گروهی از فیلم ها را تحلیل کردند و تحلیل خود را به مقامات بالاتر ارائه کردند، بعد متوجه شدم که مفاهیم سیاسی را تقریباً از همه فیلم ها حذف کردند. از رنگ دیوار گرفته تا تحلیل خانه سه طبقه و آسیب های وارد شده در خانه. اگر فقط یک فیلم اجتماعی ساخته بودم. این نگاه در برخی از سریال هایی که ساخته ام نیز وجود دارد. من شخصا فکر می کنم که در این کشور بزرگ شده ام و گاهی ممکن است مسائل سیاسی در فیلم هایم مطرح شود. گاهی نقد اجتماعی ما در فیلم هایمان شکل دیگری پیدا می کند. هیچ ربطی به آن ندارد. اما ما را با بحرانی آشنا کرد که متوجه شدیم دیگر ژانر مهمی در سینما نداریم که بتواند کارش را مستقل کند یا موضوعی را معرفی کند. اکنون با یک سری بحران مواجه هستیم که اگر سریال و فیلمی درباره آن ساخته می شد به مرور زمان شکل دیگری به خود می گرفت.

اما در مورد دوره مدیریتم، بخشی از آن در صدا و سیما فعال بودم که البته در گروه کودک کوتاه شد. در بنیاد سینمایی فارابی باید به آمار تولید فیلم در آن دوره اشاره کنم. تا جایی که من به یاد دارم تقریباً هر نوع فیلمی در کشور ما ساخته شد. این نگاه مدیریتی که گفتم همیشه در رابطه با تولید آثار سینمایی وجود داشته است و در این سال ها با انواع و اقسام مدیران ناظر و معاونت سینمایی مواجه شده ایم که گاهی به نظر می رسید با شور و شوق از یک موضوع صحبت می کنند اما در عمل مادر. ممکن است این اتفاق نیفتد. سال 1356 به بنیاد سینمایی فارابی برگشتم. در آن دوره از زندگی سیف الله داد، او فیلمبردار بود. تا سال 82 در بنیاد سینمایی فارابی کار کردم. آن زمان معلوم بود که بهترین فیلم های سیاسی یکی دو سال اخیر در آن زمان ساخته شده و تعدادی از آنها برای بنیاد سینمایی فارابی بوده است. گروه گرایش های حکومتی نیز در این راستا بودند و دیگر تکرار نشد. همین نوع فیلمسازی باعث انتقاد مدیران ارشاد شد. هر کارگردانی که می خواهد وارد عرصه ساخت فیلم سیاسی شود باید همیشه هفت خوان را رد کند.

یادتان هست چه نوع فیلم هایی در آن دوره ساخته شد؟

باید آمار آن زمان را ببینیم. به نظر من به خاطر فیلم بهمن فرمان آرا به نام «خانه روی آب» بود که اتفاقاً در جشنواره فیلم فجر بسیار مورد توجه قرار گرفت. به خاطر این فیلم سوالات زیادی از ما پرسیده شد که چرا به این فیلم توجه کردید؟

در مجموع یکی از مشکلات فیلم هایی که سیاسی دیده می شود، حضور آن ها در رویدادهایی مانند جشنواره فیلم فجر به دلیل بررسی دقیق است. در تمام سال هایی که دبیر جشنواره بودید در جشنواره فیلم فجر با چنین مشکلاتی مواجه شدید؟

من به عنوان منشی سعی کردم روی آنچه که فکر می کنم درست است، چه در جشن های خانه سینما، چه در جشنواره فیلم فجر و چه در مسئولیت های دیگری که بر عهده داشتم تمرکز کنم. به خاطر نمی آورم که تحت فشار بوده باشم و به همین دلیل فیلمی را رها کرده باشم یا در مورد یک فیلم پیش داوری کرده باشم. اگر ایرادی هم بوده قطعا از سمت مدیریت من بوده است. البته نقدهایی در مقاطع مختلف جشنواره فیلم فجر بوده و هست. اما در دوره هایی که دبیر جشنواره فیلم فجر بودم این اتفاق برایم نیفتاد. هنوز سالی را به یاد دارم که من مدیر خانه سینما شدم و زنده امین ترکس دبیر سرگرمی بود، به گفته وزیر آموزش و پرورش، دو سه فیلم نباید جزو تفریحات خانه سینما باشد. زمان البته سابقه طولانی دارد. اما خوب به یاد دارم که فیلم بهمن فرمان آرا به نام «آکسا ناس» یکی از این فیلم ها بود. فیلمی که سیاسی به حساب می آمد. در آن سال جشن خارج از برج میلاد برگزار شد و مدیران آن زمان وزارت آموزش و پرورش پیام داده بودند که اگر فیلم هایی که به نظر آنها مجوز نمایش ندارند، شرکت خواهند کرد. تبریک می گویم، با مشکل مواجه خواهیم شد. منظور ما هم این بود که برای شرکت در جشن خانه سینما نیازی به مجوز تئاتر نیست. ما باید تصمیم می گرفتیم و در نهایت تصمیم گرفتیم به آنچه فکر می کردیم درست است پایبند باشیم. البته مدیران ارشاد در آن جشن شرکت نکردند و خود این جشن تا چند ساعت مانده به جشن نزدیک بود. زنده یاد امین تراکس نیز به عنوان دبیر اجرایی روی این ماجرا ایستاده است. برای اینکه نمایندگان صنوف پای آرایی که داده اند بایستند و از تصمیم آنها حمایت شود، برای اولین بار شورای تامین آرا را تشکیل دادیم. در این جشن حضور فیلم هایی که سیاسی شده بودند و تصمیم برای اکران آنها به چشم آمد.

انتهای پیام