نوشیدن شراب چه حکمی دارد

نوشیدن شراب از منظر دین مبین اسلام، مطلقاً حرام است و این حکم شرعی، مستند به آیات صریح قرآن کریم و روایات متعدد از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) است. حرمت شراب نه تنها به دلیل مست کنندگی آن، بلکه به واسطه آثار مخرب فراوان جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی آن است که از دیدگاه علمی نیز کاملاً تأیید شده است. این ماده پلید، به عنوان مادر خبائث شناخته می شود و تبعات جبران ناپذیری برای فرد و جامعه به همراه دارد.

موضوع نوشیدن شراب، از دیرباز در جوامع مختلف، به ویژه در جوامع اسلامی، حساسیت ها و پرسش های فراوانی را برانگیخته است. با وجود تبیین روشن حکم شرعی و پیامدهای زیان بار آن، همچنان ابهامات و شبهاتی در خصوص دلایل حرمت، فواید ادعایی، و احکام فقهی مرتبط با آن مطرح می شود. این مقاله با هدف ارائه پاسخی جامع و مستند از ابعاد شرعی، علمی، و فقهی به این سؤال کلیدی تدوین شده است. در ادامه، به تفصیل به مستندات قرآنی و روایی حرمت شراب، حکمت این تحریم از منظر اسلام و علم، نقد فواید ادعایی، و احکام فقهی مرتبط با آن خواهیم پرداخت تا آگاهی کاملی نسبت به این موضوع مهم ارائه شود.

حکم قطعی نوشیدن شراب در اسلام: حرمت مطلق

اسلام به عنوان یک دین جامع و کامل، برای حفظ کرامت و سلامت انسان، قوانینی را وضع کرده است که یکی از آن ها تحریم نوشیدن شراب و هرگونه مایع مست کننده است. این حرمت، مطلق و شامل هر میزان مصرف می شود، خواه کم باشد و خواه زیاد، و حتی اگر منجر به مستی کامل نشود، همچنان حرام تلقی می گردد.

مستندات قرآنی در مورد تحریم شراب

قرآن کریم، به تدریج و در قالب آیات مختلف، مسلمانان را از مصرف شراب نهی کرده است. این رویکرد تدریجی، حکمت الهی در تربیت و آمادگی روحی جامعه برای پذیرش احکام را نشان می دهد.

• آیه ۲۱۹ سوره بقره: این آیه به صورت ابتدایی به موضوع شراب و قمار اشاره کرده و می فرماید: «یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُمَا أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا» (بقره: ۲۱۹). این آیه هرچند به برخی منافع احتمالی اشاره می کند، اما بلافاصله گناه و ضرر آن ها را بسیار بیشتر از منافعشان می داند و به این ترتیب، زمینه را برای تحریم قطعی فراهم می سازد.
• آیه ۴۳ سوره نساء: در مرحله بعدی، با لحنی قاطع تر، از نماز خواندن در حال مستی نهی می کند: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُکَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ» (نساء: ۴۳). این آیه نشان می دهد که مستی مانع ارتباط با خداوند و درک مفاهیم دینی است.
• آیات ۹۰ و ۹۱ سوره مائده: سرانجام، حکم قطعی و نهایی تحریم شراب و قمار با صریح ترین لحن بیان می شود: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ. إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ» (مائده: ۹۰-۹۱). این آیات، شراب و قمار را رجس (پلید و ناپاک) و از عمل شیطان دانسته، و هدف شیطان را ایجاد دشمنی و کینه بین مردم و بازداشتن آن ها از یاد خدا و نماز معرفی می کند. لحن «فَاجْتَنِبُوهُ» (از آن دوری کنید) و «فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ» (آیا دست برمی دارید؟) نشانگر حرمت قطعی و لزوم پرهیز کامل از آن است.

مستندات روایی و احادیث معصومین (ع)

احادیث بسیاری از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) نیز بر حرمت شراب و مذمت شراب خواری تأکید دارند و آثار زیان بار آن را تبیین می کنند:

• پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «شراب ریشه زشتی ها و جنایات است.» همچنین فرمودند: «هر که شراب بنوشد، نور ایمان از قلب او خارج می شود.» و نیز: «بنده تا شراب ننوشد، عرصه دین بر او گشاده باشد و چون بنوشد، پرده خدا از او بدرد و شیطان یار و گوش و چشم او شود و او را بسوی بدیها براند و از نیکها منصرف کند.» این روایات به وضوح ارتباط میان مصرف شراب و تباهی معنوی و اخلاقی را نشان می دهند.
• امام صادق (ع) در تبیین دلایل حرمت شراب فرمودند: «خداوند شراب را به واسطه اثرات و تباهی آن حرام کرده است؛ زیرا شراب خوار موجب لغزش می شود و نور انسانیت انسان را می برد و جوانمردی او را ویران می کند و انسان را به مرتکب شدن گناهان و خونریزی و زنا وادار می کند، و هنگامی که انسان مست شد در امان نیست که ناآگانه به محارم خود تجاوز کند و جز بدبختی چیزی گیر صاحبش نمی آید.» این حدیث، شراب را «ام الخبائث» (ریشه و مادر تمام زشتی ها) معرفی می کند و شراب خوار را در ردیف بت پرستان قرار می دهد.

از این رو، بر اساس آموزه های قرآن و سنت پیامبر (ص) و ائمه (ع)، نوشیدن شراب به هر میزان، حرام قطعی و از گناهان کبیره محسوب می شود و آثار مخرب جبران ناپذیری بر روح، جسم، و جامعه انسان دارد.

حکمت تحریم شراب: مضرات و آثار سوء از دیدگاه اسلام و علم

تحریم شراب در اسلام تنها یک حکم تعبدی نیست، بلکه دارای حکمت ها و دلایل عمیق عقلانی است که با یافته های علمی نوین نیز همخوانی کامل دارد. شراب به دلیل ماهیت مست کننده و آثار مخرب متعدد خود، به عنوان یکی از عوامل اصلی فساد فردی و اجتماعی شناخته می شود.

مضرات معنوی و اخلاقی شراب خواری

مصرف الکل به تدریج قوای عقلانی، اخلاقی و معنوی انسان را تحت تأثیر قرار داده و به زوال می کشاند:

• زوال عقل و از دست دادن قدرت تشخیص و اراده: شراب به طور مستقیم بر مغز و سیستم عصبی مرکزی تأثیر گذاشته، قدرت تفکر، تصمیم گیری منطقی و کنترل نفس را کاهش می دهد. این امر فرد را مستعد ارتکاب اعمالی می کند که در حالت عادی هرگز به آن ها تن نمی دهد.
• قساوت قلب و از بین رفتن حیا و جوانمردی: شراب خواری به تدریج موجب از بین رفتن رقت قلب، حیا و صفات انسانی می شود. فرد شراب خوار ممکن است به اعمال ناشایست و بی رحمانه ای دست بزند که در حالت هوشیاری از انجام آن ها شرم دارد.
• فراهم آوردن بستر ارتکاب گناهان کبیره: زوال عقل و فقدان حیا، بستر مناسبی برای ارتکاب گناهان بزرگتری چون قتل، زنا، بی حرمتی به محارم و سایر اعمال شیطانی فراهم می آورد. همانطور که در روایات آمده، شراب مادر تمام زشتی هاست.
• بازدارندگی از یاد خدا و نماز: یکی از مهم ترین اهداف شیطان در ترویج شراب، ایجاد غفلت از یاد خدا و بازداشتن انسان از عبادات است. شراب خواری، سدّی در راه ارتباط معنوی با پروردگار ایجاد می کند. احادیثی که نماز فرد شراب خوار را تا چهل روز مقبول نمی دانند، اشاره به همین عدم آمادگی روحی و معنوی برای ارتباط با خالق دارد. این به معنای عدم وجوب نماز نیست، بلکه اشاره به عدم پذیرش معنوی و کمال آن دارد مگر با توبه نصوح.

مضرات پزشکی و علمی شراب خواری

علم پزشکی با پیشرفت های خود، به وضوح مضرات گسترده و جبران ناپذیر الکل بر سلامت جسمانی را اثبات کرده است. این یافته ها، تطابق کامل با حکمت تحریم الهی دارد. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «شراب درد است نه دوا.»

مطالعات علمی متعدد نشان داده اند که مصرف الکل حتی در مقادیر کم، عوارض جانبی جدی بر سلامت جسم و روان انسان دارد و نه تنها فوایدی که گاه به آن نسبت داده می شود را تأیید نمی کند، بلکه موجب بروز بیماری های مزمن و مهلک می گردد.

برخی از مهم ترین مضرات پزشکی و علمی شراب خواری عبارتند از:

• آسیب های کبدی: کبد، عضو اصلی مسئول متابولیسم و سم زدایی الکل است. مصرف مداوم شراب می تواند منجر به کبد چرب، هپاتیت الکلی (التهاب کبد)، و در نهایت سیروز کبدی (تخریب پیشروننده بافت کبد) و نارسایی کبدی شود که غالباً کشنده است.
• آسیب های قلبی و عروقی: مصرف الکل با افزایش فشار خون، بروز آریتمی های قلبی (ضربان نامنظم قلب) و کاردیومیوپاتی (ضعف عضله قلب) مرتبط است که خطر سکته قلبی و نارسایی قلبی را به شدت افزایش می دهد.
• آسیب های مغزی و عصبی: الکل موجب اختلال در حافظه، کاهش توانایی یادگیری، زوال عقل زودرس، و بروز بیماری هایی مانند پارکینسون و رعشه می شود. سلول های مغزی به شدت به الکل حساس هستند و آسیب پذیری بالایی دارند.
• سرطان ها: تحقیقات نشان می دهد که الکل یک عامل سرطان زا است و خطر ابتلا به انواع سرطان ها از جمله سرطان های مری، دهان، حنجره، کبد، سینه و روده بزرگ را به طور قابل توجهی افزایش می دهد.
• مشکلات گوارشی: مصرف شراب می تواند به مخاط معده آسیب رسانده و منجر به زخم معده، التهاب معده (گاستریت) و التهاب لوزالمعده (پانکراتیت) شود که هر دو می توانند بسیار دردناک و خطرناک باشند.
• تأثیر بر بارداری و جنین: مصرف الکل در دوران بارداری یکی از عوامل اصلی بروز سندرم جنین الکلی (FAS) و نقص های مادرزادی جدی در نوزادان است که می تواند به مشکلات ذهنی، جسمی و رفتاری مادام العمر منجر شود.
• ضعف سیستم ایمنی: الکل سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و توانایی بدن در مقابله با عفونت ها را کاهش می دهد و فرد را مستعد ابتلا به بیماری های عفونی مختلف می کند.
• پوکی استخوان: مصرف مزمن الکل با کاهش تراکم استخوانی و افزایش خطر پوکی استخوان و شکستگی ها مرتبط است.
• تأثیر بر بینایی، دهان و دندان: الکل می تواند به عصب بینایی آسیب برساند و مشکلات دهان و دندان را تشدید کند.
• افزایش وزن و مشکلات متابولیک: شراب حاوی کالری خالی است و می تواند منجر به افزایش وزن و بروز اختلالات متابولیکی شود.

با توجه به شواهد قاطع دینی و علمی، حکمت تحریم شراب در اسلام برای حفظ جان، عقل، دین، نسل و مال انسان کاملاً آشکار است و نشان می دهد که پرهیز از آن، نه تنها یک تکلیف شرعی، بلکه ضامن سلامت و سعادت حقیقی فردی و اجتماعی است.

بررسی فواید ادعایی شراب و نقد علمی و شرعی آنها

در برخی محافل، به خصوص در جوامع غربی یا تحت تأثیر تبلیغات صنعت الکل، فوایدی برای نوشیدن شراب، به ویژه شراب قرمز، ادعا می شود. این ادعاها عمدتاً بر اساس وجود برخی ترکیبات آنتی اکسیدانی در انگور، مانند رزوراترول، مطرح می گردند. اما بررسی دقیق علمی و شرعی نشان می دهد که این فواید نه تنها اغراق آمیز هستند، بلکه در برابر مضرات بی شمار الکل، ناچیز و غیرقابل اعتنا می باشند.

لیست کردن فواید رایج ادعا شده

ادعاهایی که معمولاً برای شراب مطرح می شوند عبارتند از:

• حاوی آنتی اکسیدان ها، به ویژه رزوراترول، که به مقابله با رادیکال های آزاد کمک می کند.
• سلامت قلب و عروق با کاهش خطر بیماری های کرونری.
• بهبود وضعیت پوست و کاهش پیری زودرس.
• کمک به کاهش وزن.
• تقویت سیستم ایمنی بدن.
• افزایش تراکم استخوان و پیشگیری از پوکی استخوان.
• تقویت بینایی و جلوگیری از تحلیل عضلات چشم.
• حفظ سلامت دهان و دندان با مهار رشد باکتری ها.

نقد و تحلیل علمی و شرعی فواید ادعایی

واقعیت این است که فواید ادعایی شراب، اگر هم وجود داشته باشند، از مواد مفیدی نشأت می گیرند که در خود میوه انگور یا سایر میوه های طبیعی به وفور یافت می شوند، نه از الکل موجود در شراب. الکل، ماده ای سمی است که نه تنها این فواید را خنثی می کند، بلکه به دلیل مضرات گسترده ای که دارد، سلامت کلی بدن را به خطر می اندازد.

• آنتی اکسیدان ها و رزوراترول: این ترکیبات مفید به صورت طبیعی در پوست و دانه انگور تازه، توت، انار و سایر میوه ها وجود دارند. می توان با مصرف مستقیم این میوه ها یا آبمیوه های طبیعی، مقادیر بسیار بیشتری از آنتی اکسیدان ها را بدون هیچ گونه عوارض جانبی الکل دریافت کرد. غلظت رزوراترول در شراب قرمز نسبتاً پایین است و برای رسیدن به سطوح درمانی ادعا شده، نیاز به مصرف مقادیر بسیار زیادی شراب است که خود منجر به مسمومیت الکلی و آسیب های جدی می شود.
• سلامت قلب: برخی مطالعات اولیه نشان دهنده ارتباط بین مصرف متوسط شراب و کاهش خطر بیماری های قلبی بودند. اما انجمن قلب آمریکا و سایر سازمان های بهداشتی تأکید می کنند که این ارتباط علت و معلولی نیست. افرادی که مصرف متوسط الکل دارند، اغلب از سبک زندگی سالم تری برخوردارند و رژیم غذایی مدیترانه ای (که سرشار از میوه، سبزیجات و روغن های سالم است) را دنبال می کنند. از سوی دیگر، حتی مصرف کم الکل می تواند فشار خون را افزایش داده و به عضله قلب آسیب برساند. برای سلامت قلب، رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و پرهیز از الکل گزینه های به مراتب مطمئن تری هستند.
• سلامت پوست، کاهش وزن، تقویت سیستم ایمنی، تراکم استخوان، بینایی و دهان و دندان: ادعاهای مربوط به این موارد نیز مشابه آنتی اکسیدان ها است. مواد مفیدی که ممکن است به این موارد کمک کنند (مانند ویتامین ها، مواد معدنی، و فلاونوئیدها)، به طور طبیعی در میوه ها و سبزیجات وجود دارند. الکل به دلیل خاصیت دیورتیک (ادرارآور) خود می تواند باعث کم آبی بدن و خشکی پوست شود و همچنین با تضعیف سیستم ایمنی و اختلال در جذب مواد مغذی، به سلامت کلی آسیب می رساند. برای مثال، الکل باعث افزایش قند خون می شود که یکی از عوامل اصلی مشکلات بینایی و عصبی است.

از منظر شرعی نیز، حتی اگر فواید ناچیزی برای شراب متصور باشیم، از آنجا که خداوند حکیم فرموده است: «و گناهشان از سودشان بزرگ تر است»، هیچ گاه حکم حرمت ساقط نمی شود. امام صادق (ع) نیز به صراحت فرموده اند: «به درستی خدای عزّوجلّ در چیزی که آن را حرام کرده، دوا و شفایی قرار نداده است.» این نشان می دهد که هرگونه استفاده دارویی از حرام، مورد تأیید اسلام نیست، مگر در موارد نادر و اضطرار مطلق که تنها راه نجات جان باشد و هیچ جایگزین حلالی وجود نداشته باشد که البته در طب امروز چنین موردی عملاً یافت نمی شود.

بنابراین، بهترین و منطقی ترین راه برای بهره مندی از فواید مواد مغذی موجود در انگور و سایر میوه ها، مصرف آن ها به صورت تازه یا آبمیوه طبیعی است. پرهیز از الکل، انتخابی هوشمندانه و مطابق با آموزه های دینی و یافته های علمی برای حفظ سلامت و سعادت انسان است.

احکام فقهی و حقوقی مرتبط با شراب

حرمت شراب در اسلام ابعاد فقهی و حقوقی گسترده ای دارد که فراتر از صرف نوشیدن آن است. این احکام شامل نجاست شراب، حرمت معاملات مربوط به آن، حد شرعی برای شراب خواری و همچنین تأثیر آن بر احکام ازدواج می شود.

نجاست شراب

شراب و هر مایع مست کننده ای که از انگور یا مواد دیگر به دست می آید، از نظر شرعی نجس است. این حکم، پیامدهای عملی مهمی دارد:

• نجاست عین شراب: خود شراب و هر مایعی که مست کننده باشد، ذاتاً نجس است. این نجاست به دلیل ماهیت پلید و شیطانی آن در قرآن کریم (رجس من عمل الشیطان) است.
• احکام سرایت نجاست: اگر شراب با هر چیزی تماس پیدا کند (مانند دهان، بدن، لباس، یا ظروف)، آن شیء نیز نجس می شود، به شرطی که هر دو مرطوب باشند. به عنوان مثال، اگر فردی شراب بنوشد، دهانش نجس می شود و تا زمانی که تطهیر نشود، هر چیزی که با رطوبت دهان او تماس یابد، نجس خواهد شد.
• احکام تطهیر: برای پاک کردن چیزی که با شراب نجس شده، باید آن را با آب پاک و طاهر شستشو داد. تعداد دفعات شستشو ممکن است بسته به نوع شیء و فتوای مرجع تقلید متفاوت باشد (معمولاً یک یا دو بار).
• حکم استفاده از وسایل مشترک با شراب خوار: اگر فردی که شراب خورده، دست یا دهانش نجس باشد و با رطوبت به وسایل مشترک (مانند لیوان، قاشق، یا ظروف غذا) دست بزند، آن وسایل نیز نجس می شوند و استفاده از آن ها بدون تطهیر جایز نیست. اما اگر فرد شراب خوار دهان یا دست نجس خود را آب کشیده باشد و نجاست منتقل نشود، استفاده از وسایل مشترک با او اشکالی ندارد. این حکم بر لزوم رعایت طهارت و پرهیز از نجاسات تأکید دارد.

حکم معاملات مربوط به شراب

حرمت شراب تنها به مصرف آن محدود نمی شود، بلکه هرگونه فعالیت اقتصادی مرتبط با آن نیز از نظر اسلام حرام است:

• تولید، خرید و فروش: تولید، ساخت، خرید، فروش، اجاره دادن مکان برای فروش، و هر نوع معامله ای که به نحوی با شراب و سایر مسکرات مرتبط باشد، حرام و باطل است. درآمد حاصل از این معاملات نیز نامشروع و حرام تلقی می شود.
• حمل و نقل و نگهداری: حمل و نقل شراب، انبار کردن آن، و حتی نگهداری آن در منزل (جز در شرایط خاص و اضطرار شدید برای جلوگیری از تلف شدن که باید معدوم شود)، از نظر شرعی جایز نیست و گناه محسوب می شود.

حد شرعی شراب خواری

در جمهوری اسلامی ایران، مصرف مسکرات از جمله شراب، جرم محسوب شده و مجازات حدی دارد. مطابق ماده ۲۶۴ قانون مجازات اسلامی:

«مصرف مسکر از قبیل خوردن، تزریق و تدخین آن کم باشد یا زیاد، جامد باشد یا مایع، مست کند یا نکند، خالص باشد یا مخلوط به گونه ای که آن را از مسکر بودن خارج نکند، موجب حد است. تبصره: خوردن فقاع (آب جو مسکر) موجب حد است هرچند مستی نیاورد.»

حد شرعی برای شراب خواری، هشتاد ضربه شلاق است که بر اساس رأی قاضی و شرایط خاص پرونده اعمال می شود. این مجازات، جنبه بازدارندگی و تربیتی دارد تا فرد و جامعه را از این عمل نبیذ و زیان بار محافظت کند.

حکم ازدواج با فرد شراب خوار

ازدواج با فرد شراب خوار در اسلام، اگرچه باطل نیست، اما مکروه است و توصیه نمی شود. دلیل این کراهت، آسیب های اخلاقی و معنوی است که فرد شراب خوار به خود و خانواده اش وارد می کند. چنین فردی به دلیل نداشتن کنترل بر نفس و ارتکاب گناه کبیره، ممکن است نتواند همسر و فرزندان خود را به درستی تربیت کند یا حقوق آن ها را رعایت نماید. در روایات نیز دختر دادن به شراب خوار مکروه دانسته شده است. البته اگر فرد شراب خوار توبه کرده و از گناه خود دست برداشته باشد، این کراهت برطرف می شود.

این احکام نشان می دهد که اسلام به سلامت فردی و اجتماعی اهمیت ویژه ای می دهد و با تحریم جامع شراب، تلاش می کند تا جامعه را از تبعات مخرب این ماده پلید مصون نگه دارد و بستری برای رشد و کمال انسان فراهم آورد.

پاسخ به سوالات رایج و شبهات درباره شراب

در کنار احکام و مضرات روشن شراب، همواره سوالات و شبهاتی در ذهن افراد ایجاد می شود که نیاز به پاسخگویی دقیق و مستدل دارند. در این بخش به برخی از این پرسش های متداول می پردازیم.

آیا درمان با شراب جایز است؟

یکی از شبهات رایج، ادعای استفاده از شراب به عنوان دارو یا درمان برخی بیماری هاست. از منظر فقه اسلامی، این موضوع به شدت مورد تأکید قرار گرفته است که «خداوند در هیچ حرامی، شفا و درمان قرار نداده است». پیامبر اکرم (ص) نیز صراحتاً فرمودند: «شراب درد است نه دوا.»

با این حال، برخی فقها در شرایط بسیار اضطراری و خاص، به جواز استفاده از حرام برای حفظ جان اشاره کرده اند. امام خمینی (ره) در تحریر الوسیله، مداوا با شراب را در صورت انحصار مطلق درمان به آن و در شرایطی که ترک درمان منجر به هلاکت یا چیزی نزدیک به آن شود و علم به علاج پذیری مرض وجود داشته باشد، جایز دانسته اند. اما ایشان در ادامه، با شدت تمام، توصیه می کنند که شخص مریض به خوردن و معالجه با آن عجله نکند، مگر اینکه پس از تأیید پزشکان حاذق، متدین و صاحب درایت، اطمینان حاصل کند که هلاکت به جانش می رسد. در غیر این صورت، باید بر مشقت صبر کند، زیرا خداوند به جهت محافظت بر دینش، شاید او را عافیت دهد یا ثواب جزیل عطا کند.

آیت الله مکارم شیرازی نیز بر این نظرند که خوردن شراب تنها در صورتی جایز است که ضرورت قطعی پیدا کند و داروی منحصر به فرد باشد و جانشینی نداشته باشد. ایشان تأکید می کنند که عملاً چنین خواصی که برای شراب برشمرده می شود، به گونه ای نیست که هیچ داروی حلال و جایگزینی نتواند مانند آن و در حد آن مؤثر باشد. در طب جدید نیز هیچ بیماری ای یافت نشده که درمانش منحصراً در شراب باشد و هیچ جایگزین حلال و بی ضرری برای آن وجود نداشته باشد.

شراب در بهشت

برخی افراد با اشاره به آیات قرآن کریم که از «شراب طهور» و «شراب لذت بخش» در بهشت سخن می گوید، این شبهه را مطرح می کنند که اگر شراب بد است، چرا در بهشت وعده آن داده شده است. پاسخ این است که میان شراب دنیوی و شراب بهشتی تفاوت ماهوی وجود دارد:

• شراب دنیوی: مست کننده، پلید، مضر برای جسم و روح، عامل گناه و دشمنی است و از عمل شیطان محسوب می شود.
• شراب بهشتی: در قرآن کریم با تعابیری همچون «لا یُصَدَّعُونَ عَنْهَا وَ لا یُنْزِفُونَ» (صافات: ۴۷) (سردرد نمی آورند و عقلشان زایل نمی شود)، و «أَنْهَارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِينَ» (محمد: ۱۵) (نهرهایی از شراب که برای نوشندگان لذت بخش است) توصیف شده است. این شراب، هیچ یک از عوارض سوء شراب دنیوی (مستی، سردرد، قساوت قلب، بیماری) را ندارد. بلکه منبع پاکی، لذت و آرامش است. این تفاوت مانند تفاوت آتش دنیوی (سوزاننده) با آتش الهی جهنم (عذاب دهنده) یا میوه های دنیوی با میوه های بهشتی است که در کیفیت و تأثیر کاملاً متفاوتند.

شراب بدون الکل (Non-Alcoholic Wine)

با پیشرفت فناوری، نوشیدنی هایی تحت عنوان «شراب بدون الکل» تولید می شوند که از نظر طعم و ظاهر شبیه به شراب معمولی هستند، اما فرآیند تولید آن ها به گونه ای است که الکل آن حذف شده یا به مقدار ناچیزی (معمولاً کمتر از ۰.۵ درصد) کاهش یافته است.

• چیستی و نحوه تولید: این نوع شراب ابتدا به روش معمول تخمیر می شود و سپس با استفاده از روش هایی مانند تقطیر در خلاء یا اسمز معکوس، الکل از آن جدا می گردد.
• حکم شرعی: اگر اطمینان حاصل شود که میزان الکل موجود در این نوشیدنی ها به حدی نیست که موجب مستی شود و از نظر عرف نیز مسکر تلقی نگردد، مصرف آن ها از نظر شرعی بلامانع است. برخی فقها حتی وجود درصد بسیار پایین الکل که مسکر نباشد را نیز جایز می دانند. اما در هر صورت، احتیاط و اطمینان از عدم وجود الکل مست کننده ضروری است.
• مقایسه با آبمیوه های طبیعی: هرچند شراب بدون الکل ممکن است حلال باشد، اما آبمیوه های طبیعی همچنان گزینه سالم تر و بی خطرتری برای بهره مندی از خواص میوه ها هستند و از هرگونه شبهه شرعی و پزشکی مبرا می باشند.

چرا اسلام شراب را حرام کرده اما در مورد مواد مخدر حکم مستقیمی ندارد؟

اسلام یک دین جامع است و تنها به ذکر جزئیات نمی پردازد، بلکه اصول و قواعد کلی را وضع می کند که شامل تمام موارد مشابه می شود. یکی از این قواعد کلی، حرمت هر آنچه برای بدن، عقل یا روح انسان ضرر جدی داشته باشد، است. این قاعده در فقه اسلامی با عنوان «حکم کلی ضرر» شناخته می شود. اگرچه در زمان نزول قرآن، مواد مخدری به شکل امروزی (مانند تریاک، هروئین، کوکائین) وجود نداشت یا گسترش نیافته بود، اما حکم کلی «حرمت هر چیز مضر» شامل تمام آن ها می شود.

شراب به دلیل رواج گسترده در دوران جاهلیت، به طور خاص در قرآن مورد خطاب قرار گرفت و حرمت آن با صراحت بیان شد. اما مواد مخدر و هر آنچه که عقل را زایل کند، بدن را نابود سازد یا فرد را از مسیر بندگی و زندگی سالم خارج کند، مشمول همین قاعده کلی حرمت است. بنابراین، مواد مخدر نیز به دلیل ضررهای بی شمار جسمی، روانی، اجتماعی و اقتصادی، قطعاً حرام هستند و هیچ گاه از حکم کلی اسلام مستثنی نخواهند بود. این جامعیت اسلام است که نیاز به ذکر نام تک تک مواد مضر را از بین می برد و با یک اصل کلی، راه را برای هرگونه انحراف می بندد.

نتیجه گیری و توصیه نهایی

نوشیدن شراب از هر نوع و به هر میزان، بر اساس آموزه های صریح و قاطع دین مبین اسلام، حرام قطعی و از گناهان کبیره محسوب می شود. مستندات قرآنی و روایی به وضوح شراب را «رجس» (پلید) و «عمل شیطان» معرفی کرده و آن را عامل اصلی ایجاد دشمنی، غفلت از یاد خدا و ارتکاب گناهان بزرگ می دانند. این حرمت، نه تنها یک حکم تعبدی است، بلکه حکمت عمیقی در حفظ سلامت جسمی، روانی، اخلاقی و معنوی انسان و پایداری نظم اجتماعی دارد.

یافته های نوین علمی در حوزه پزشکی نیز مهر تأییدی بر حکمت تحریم الهی زده اند. شراب به طور سیستماتیک به کبد، قلب، مغز، سیستم ایمنی و سایر اعضای حیاتی بدن آسیب می رساند و خطر ابتلا به انواع سرطان ها، بیماری های مزمن و اختلالات روانی را به شدت افزایش می دهد. هرگونه ادعایی مبنی بر فواید سلامتی شراب، در مقابل این حجم عظیم از مضرات، ناچیز و بی اساس است و غالباً به دلیل وجود ترکیبات مفیدی در خود میوه انگور است که می توان آن ها را به سادگی و بدون عوارض الکل، از طریق مصرف آبمیوه ها و میوه های تازه به دست آورد.

احکام فقهی و حقوقی مرتبط با شراب، از نجاست ذاتی آن و احکام تطهیر تا حرمت تولید، خرید و فروش، حمل و نقل و نگهداری، و همچنین مجازات های قانونی در نظر گرفته شده، همگی نشان از اهمیت فوق العاده این موضوع در حفظ سلامت جامعه و کرامت انسانی دارند. حتی در موارد اضطرار پزشکی، فقها با احتیاط و شرایط بسیار سخت گیرانه، استفاده از حرام را در صورت عدم وجود جایگزین و خطر جانی، جایز می دانند که در عمل چنین موردی در طب نوین بسیار نادر است.

بنابراین، پرهیز کامل از شراب، نه تنها اطاعت از یک فرمان الهی است، بلکه انتخابی هوشمندانه برای دستیابی به یک زندگی سالم، متعادل، سرشار از معنویت و به دور از آسیب های جسمی و روحی است. توصیه نهایی این است که همواره مسیر سلامت و سعادت را در انتخاب های خود لحاظ کنیم و با پیروی از اصول دین و علم، از نعمت های پاک و حلال الهی بهره مند شویم.

سوالات متداول

جرم مصرف شراب چیست؟

مطابق ماده ۲۶۴ قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران، مصرف مسکر از قبیل خوردن، تزریق و تدخین آن، چه کم باشد یا زیاد، جامد باشد یا مایع، مست کند یا نکند، خالص باشد یا مخلوط به گونه ای که آن را از مسکر بودن خارج نکند، موجب حد است. حد شرعی این جرم، هشتاد ضربه شلاق است.

مصرف روزانه چه مقدار شراب برای سلامتی مفید است؟

از منظر دین اسلام، مصرف هر مقدار شراب، حتی به میزان بسیار کم که منجر به مستی نشود، حرام است و هیچ فوایدی برای سلامتی ندارد. از دیدگاه علمی نیز، تحقیقات جدید نشان می دهند که هیچ مقدار ایمنی برای مصرف الکل وجود ندارد و حتی مصرف کم نیز می تواند با افزایش خطرات سلامتی از جمله بیماری های قلبی، کبدی و انواع سرطان ها همراه باشد. فوایدی که گاه به شراب نسبت داده می شود، از ترکیبات موجود در انگور است که می توان آن ها را با مصرف میوه های تازه و آبمیوه های طبیعی و بدون خطر الکل به دست آورد.

آیا شراب مست میکند؟

بله، شراب یک نوشیدنی الکلی است که از تخمیر قند موجود در میوه ها (عمدتاً انگور) تهیه می شود. الکل موجود در شراب، ماده ای روان گردان است که با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی، منجر به تغییر در هوشیاری، ادراک، تفکر و رفتار فرد می شود و در نتیجه، فرد را مست می کند. میزان مستی به درصد الکل موجود در شراب، مقدار مصرف، وزن و وضعیت جسمانی فرد بستگی دارد.