«علم و فناوری» کلیدواژه مهم رهبری در سال ۱۴۰۲/ از پیشرفت‌های ایران در نانو و زیست فناوری تا حمایت از دانش‌بنیان‌ها
بازخوانی سخنان رهبری درباره دانش‌بنیان‌ها؛
مقام معظم رهبری در سال ۱۴۰۲ در حوزه علم و فناوری به نکات راهبردی اشاره کردند که از جمله آنها افزایش درآمد شرکت‌های دانش‌بنیان، پیشرفت‌های ایران در حوزه نانو و زیست فناوری، عدم ورود محصولات خارجی برای حمایت از دانش‌بنیان‌ها و قانون جهش تولید دانش‌بنیان بود.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، مقام معظم رهبری در سالی که گذشت نیز همچون سال‌های گذشته به موضوع علم و فناوری در سخنرانی‌های مختلف اشاره کردند. در سخنان نوروزی 1402 ایشان ضمن اشاره به موفقیت دانش‌بنیان انتقاداتی هم داشتند که مبنی بر عدم افزایش دوبرابری شرکتها بود.
تهیه نقشه راه اقتصاد دانش‌بنیان از جمله تکالیفی بود که رهبری بر دوش دولت سیزدهم گذاشتند. همچنین یکی از نکات مهم و راهبردی سخنان رهبری در سال ۱۴۰۲ در بخش شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور، جلوگیری از ورود محصولاتی است که مشابه داخل دارند که البته در گذشته نیز بار‌ها تکرار کرده بودند.
اشاره رهبری به قانون جهش تولید دانش‌بنیان از دیگر محور‌های صحبت‌هایشان در اکوسیستم علم و فناوری کشور بود که ایشان، این قانون را یک قانون راهبردی توصیف کردند.
در این گزارش سعی کردیم با احصای سخنان و کلیدواژه‌های پربسامد مقام معظم رهبری در موضوعات علم و فناوری، به تبیین گفتمانیشان در موضوعات علم و فناوری کشور بپردازیم.
کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان تحقق پیدا کرد/ درآمد شرکت‌های دانش‌بنیان افزایش پیدا کرد
مقام معظم رهبری در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی در اولین روز سال ۱۴۰۲ فرمودند: «کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان که من سال گذشته توصیه کردم و خوشبختانه تحقّق پیدا کرد؛ اگر چه به قدری که ما خواسته بودیم انجام نشد، امّا توسعه پیدا کرد. شرکت‌های دانش‌بنیان کار‌های زیادی کردند؛ هم تلاششان زیاد شد، هم فراورده‌هایشان بیشتر شد، هم درآمدهایشان بیشتر شد؛ [ایجاد]بنگاه‌های کوچک، دانش‌بنیان کردن کارخانجات بزرگ؛ اینها اقدامات مفیدی است که به این تحوّل کمک می‌کند.»
«پیشرفت‌های علمی ایران در حوزه‌های نانو، زیست فناوری و … از کشور‌های پیشرفته دنیا نیز جلوتر بوده است.»
ایشان در ادامه تأکید کردند که «یکی از مهم‌ترین نقاط قوّت ملّت ایران و جامعه اسلامی ما این است که بنیه درونی جامعه اسلامی ما قوی و مستحکم است.»
ایشان در ادامه سخنرانی خود یکی نشانه‌های این استحکام را پیشرفت‌های علم و فناوری ایران دانستند و فرمودند: «یک نشانه‌ی دیگر، پیشرفت‌های بزرگ ملّت ایران است. نمیخواهند بگذارند این حرفها تکرار بشود. دشمن از تکرار این حرفها، از بیان این حرفها بشدّت ناراحت و ناراضی است، امّا واقعیّت است. ما پیشرفت‌هایی پیدا کرده‌ایم که من حالا گذرا به بعضی اشاره میکنم، و همه‌ی این پیشرفت‌ها در دوران تحریم بود، در دوران محاصره‌ی اقتصادی بود، در دوران شدیدترین فشار‌های اقتصادی‌ای بود که تا آن زمان اتّفاق افتاده بود؛ این را خود آمریکایی گفتند؛ آمریکایی‌ها گفتند که فشار اقتصادی‌ای که روی ایران گذاشتیم، در طول تاریخ بی‌سابقه است؛ راست میگویند، با همه‌ی دروغ‌گویی‌شان این حرف را راست گفتند؛ بی‌سابقه‌ترین فشار اقتصادی بود. در چنین شرایطی ملّت ایران پیشرفت پیدا کرد. در حوزه‌ی علم پیشرفت پیدا کرد، در حوزه‌ی فنّاوری پیشرفت پیدا کرد، در بعضی از حوزه ها‌ی علمی در ردیف‌های اوّل دنیا قرار گرفت؛ یک جا جزو پنج کشور اوّل دنیا، یک جا جزو ده کشور اوّل دنیا، یک جا جزو سه کشور اوّل دنیا؛ در بین دویست کشور. پیشرفت‌های علمی ما، پیشرفت‌های فنّاوری ما این‌جوری است؛ در نانو، در زیست‌فنّاوری، در بخش‌های مختلف؛ در بخش سلامت، پیشرفت‌های ایران از بسیاری از کشور‌های پیشرفته‌ی دنیا بهتر بوده؛ در قضیّه‌ی کرونا این قضیّه خودش را نشان داد؛ در بخش هسته‌ای، در بخش هوافضا، در بخش دفاعی؛ که این [پیشرفت]بخش دفاعی را همه‌ی آنها دارند میگویند و اعتراف میکنند؛ برای اینکه بتوانند یک آتویی علیه جمهوری اسلامی درست کنند، اعتراف میکنند که ایران از لحاظ دفاعی، از لحاظ تسلیحات جلو رفته. در بخش زیست‌فنّاوری، پیشرفت فراوان [داشته‌ایم]. دنیا ما را تحسین کرد، دانشمندانِ دنیا دانشمندانِ ما را تحسین کردند، دانشمندان جوان ما را تحسین کردند.»
«پیشرفت در حوزه‌ی زیرساخت‌های کشور؛ در جادّه، در ریل، در سدسازی، در آب‌رسانی ــ [مثل]همین آب‌رسانی غدیر که [افتتاحش]اخیراً انجام گرفت (۵) ــ در ساخت پالایشگاه، در ساخت بیمارستان؛ که بسیاری از اینها در همین ۱۴۰۱ انجام گرفته است؛ که یک قسمتی، یک بخشی در پارس جنوبی تماماً از صفر تا صدش ایرانی است؛ این [پیشرفت]اتّفاق افتاد؛ کِی؟ در وقتی که این‌همه تحریم هست، این فشار اقتصادی هست. [پیشرفت]در تولید گاز مایع که یکی از کار‌های بسیار مهم بود ــ که یک گشایشی برای کشور به وجود می‌آورد ان‌شاءالله ــ در همین دوران اخیر به وجود آمد؛ در دوران‌های گذشته هم کار‌های مفصّلی انجام گرفته است. »
ظرفیت‌های علمی و فناورانه در کشور فراوان است
مقام معظم رهبری در ۱۵ فروردین و در دیدار با مسئولان نظام فرمودند: «ما ظرفیّتهای زیادی در کشور داریم. بعضی از امکاناتِ ما امکانات سخت‌افزاری است؛ منابع طبیعی داریم، موقعیّت جغرافیایی داریم، زیرساخت‌های اقتصادی داریم ــ کارخانجات، دستگاه‌ها ــ بعضی، امکانات نرم‌افزاری است؛ نیروی انسانی خلّاق داریم، جوان‌های پُرانگیزه داریم، ظرفیّتهای علمی داریم، ظرفیّتهای فنّاوری داریم، فکر‌های نو داریم. خیلی از صاحبان فکر برای بنده نامه مینویسند، بنده هم وقت میگذارم خیلی از نامه‌های افرادی را که کارشناسِ این مسائل هستند میخوانم؛ البتّه مرجع اقدام بنده نیستم، میفرستم برای دستگاه‌ها، لکن میخوانم نامه‌ها را.»
دولت باید نقشه راه دانش‌بنیان کردن اقتصاد ملی را تهیه کند
ایشان در ادامه تأکید کردند «نقشه راهِ دانش‌بنیان کردنِ اقتصاد ملّی و برنامه‌ی عملیّاتی کردن آن را مسئولین محترم در دولت باید تهیّه کنند و به مردم هم اطّلاع بدهند.»
مقام معظم رهبری فرمودند: «یکی از تجربه‌های خوب، همین شرکت‌های دانش‌بنیان است؛ این تجربه خوبی است. البتّه فقط منحصر به این نباید باشد که حالا عرض میکنم، امّا این یک تجربه خوبی بود. [برای]شرکت‌های دانش‌بنیان سازوکاری به وجود آمد که موجب شد افرادی که بااستعداد بودند، نخبه بودند، توانایی داشتند، انگیزه داشتند، بیایند و هزاران شرکت دانش‌بنیان را به وجود بیاورند، رشد تولید را بالا بردند، کمک کردند؛ این شرکتها خیلی تأثیر داشت و البتّه باید افزایش هم پیدا کند. خودِ این دانش‌بنیان کردنِ کار‌ها یک برنامه‌ریزی لازم دارد. کدام بخش‌ها باید دانش‌بنیان بشوند؟ مثلاً حالا فرض کنید بخش نفت یا بخش کشاورزی باید دانش‌بنیان بشود؛ چه‌جوری؟ با چه برنامه‌ای؟ چه کسانی می‌توانند وارد این کار بشوند؟ این یک طرح و برنامه لازم دارد که [باید]به مردمی که توانایی دارند، علاقه دارند و می‌خواهند در این کار مشارکت کنند، اعلام بشود. ما از لحاظِ نیروی انسانیِ جوانِ تحصیل‌کرده ظرفیّت بالایی داریم؛ بحمدالله تا کنون، جوانِ آماده‌ی تحصیل‌کرده خیلی داریم؛ خیلی‌هایشان به کار‌هایی مشغول هستند که متناسب با رشته‌های تحصیلی‌شان هم نیست، امّا مشغولند به خاطر اینکه کاری که متناسب با آن رشته باشد در اختیارشان قرار نگرفته.
اگر ما این طرّاحی را بتوانیم درست انجام بدهیم، این مشکل برطرف خواهد شد. نقشه‌ی راهِ دانش‌بنیان کردنِ اقتصاد ملّی و برنامه‌ی عملیّاتی کردن آن را مسئولین محترم در دولت باید تهیّه کنند، به مردم هم اطّلاع بدهند و زمینه مشارکت آنها را فراهم کنند؛ همین طور که عرض کردم مشخّص بشود چه بخش‌هایی در اولویّت دانش‌بنیان شدن هستند و شیوه‌های دانش‌بنیان شدن آنها چیست؛ اینها را مشخّص کنند، به اطّلاع مردم برسانند. باید ساختارسازی بشود؛ [برای]اشتراک مردم به صورت شرکت‌های دانش‌بنیان، باید یک ساختاری تولید بشود، به وجود بیاید و به مردم هم اعلام شود.»
قانون جهش تولید دانش‌بنیان یک قانون راهبردی است
مقام معظم رهبری در خردادماه در دیدار با نمایندگان مجلس شورای اسلامی، قانون جهش تولید دانش‌بنیان را یک قانون راهبردی دانستند.
اشاره مقام معظم رهبری به «اَلعِلمُ سُلطان»؛ پیشرفت‌های علمی مانع از آسیب‌های متعارف دنیا به ایران
مقام معظم رهبری در مهرماه و در دیدار نخبگان و استعداد‌های برتر علمی کشور فرمودند: «در یک جا‌هایی رتبه‌های بالای علمی پیدا کرده‌ایم، رتبه‌ی علمی‌مان در دنیا رتبه‌ی نسبتاً خوبی است ــ اینها هست ــ، امّا امروز ما احتیاج داریم به یک حرکت مبتکرانه‌ای از سوی دستگاه‌های علمی کشور تا عقب نیفتیم. ما حرکت کردیم، امّا دیگران هم حرکت کردند؛ حتّی عدّه‌ای از کشور‌های منطقه با مشاهده‌ی پیشرفت ایران تشویق شدند به حرکت کردن، در حالی که عقب بودند؛ امروز ما به آمار‌ها که نگاه میکنیم، می‌بینیم اینها خیلی جلو آمده‌اند. بیمِ آن وجود دارد که ما از مسابقه‌ی علمی دنیا عقب بمانیم؛ جدّاً این بیم وجود دارد. میدانید و بار‌ها بنده گفته‌ام که «اَلعِلمُ سُلطان»؛ (۴) علم قدرت است. اگر بخواهیم کشور از آسیب‌های متعارف کشور‌های دنیا مصون و برکنار بماند، در درجه‌ی اوّل، یک کار مهم پیشرفت علمی است؛ اگر عقب ماندیم، آسیب‌پذیر خواهیم شد؛ باید تلاش کنیم عقب نمانیم.»
تأکید رهبری بر غرّه نشدن از سرعت رشد علمی ایران
رهبری با بیان اینکه سرعت رشد علمی ایران ۱۳ برابر متوسط سرعت رشد جهانی است تأکید کردند که نباید به این سرعت رشد علمی غرّه شویم چراکه هنوز در دانش عقب هستیم.
ایشان فرمودند: «مراکز داوری جهانی در زمینه‌ی مسائل علمی، آن روز گفتند که سرعت رشد علمی کشور سیزده برابر یا دوازده برابرِ متوسّطِ سرعتِ رشدِ جهانی است! خب این مسئله‌ی خیلی مهمّی است؛ این اتّفاق افتاد. بنده همان وقت‌ها ــ یعنی چند سال قبل از این ــ در چند جلسه‌ی علمی و دانشگاهی و … یک مطلبی را بیان کردمو آن این بود که گفتم این‌جوری گفته میشود که سرعت رشد [علمی]ما زیاد است، امّا به این مغرور نشویم، ما به این غرّه نشویم که حالا سرعت رشدمان این قدر زیاد است؛ برای خاطر اینکه با وجود این سرعت رشد، ما هنوز در دانش عقبیم؛ ما نسبت به دنیای علم، از لحاظ علمی عقبیم. این «عقب بودن» را البتّه من در مواردی تشریح کردم، دیگر نمیخواهم تکرار کنم یا بگویم. ما عقبیم، علّت این عقب بودن هم این است که در یک دوران طولانی‌ای، در زمان حکومت طواغیت و سلاطین ظالم و خودکامه ــ چه پهلوی‌ها، چه قاجاری‌ها ــ این کشوری که آن سابقه‌ی علمی و فرهنگی را دارد، در قعر جدول رتبه‌بندی علمی دنیا قرار داشته، هیچ چیز نداشته، هیچ چیز نبوده است.»
محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان نباید وارد شود/ احساس مفید بودن نخبگان با تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان
ایشان در ادامه با بیان اینکه یکی از بهترین راه‌هایی که نخبه احساس کند مفید است تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان است تأکید کردند که محصولات این شرکت‌های دانش‌بنیان نباید از کشور‌های خارجی وارد شود.
مقام معظم رهبری فرمودند: «یکی از بهترین راه‌هایی که نخبه احساس کند مفید است تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان است. شرکت‌های دانش‌بنیان، هم پیشرفت اقتصادی به کشور میدهد، هم نشاط در کشور ایجاد می‌کند، هم پیشرفت علمی به کشور میدهد، هم نخبه‌ها را حفظ می‌کند و از وجود نخبه‌ها برای کشور استفاده میشود. بنابراین، من تأکید میکنم که شرکت‌های دانش‌بنیان را تقویت کنید؛ و یکی از راه‌های تقویت این است که محصولات این شرکتها دیگر از خارج وارد نشود. در همین اواخر، چند گزارش شکایت‌آمیز به من شده که شرکت دانش‌بنیان می‌گوید «ما این محصول را تولید میکنیم، فلان دستگاه اداری که مصرف‌کننده این محصول است، این را از خارج وارد می‌کند»؛ چرا؟ باید یاد بگیریم، عادت کنیم ــ بخصوص دستگاه‌های دولتی که غالباً جزو مشتری‌های مهمّ این محصولات هستند که از محصول داخلی استفاده کنیم. این مسئله که این همه تکرار میشود، اوّلین مخاطبش خود ما هستیم، خود مسئولین هستند، دستگاه‌های دولتی هستند، دستگاه‌های حکومتی هستند؛ اینها بایستی از محصولات داخلی استفاده کنند و در درجه اوّل از همین محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان.»
آنچه که در نگاه مقام معظم رهبری مشهود است این است که افزایش شرکت‌های دانش‌بنیان همیشه جزو مطالبات ایشان بوده است. ایشان درگذشته افق ۴۰۰ هزار شرکت دانش‌بنیان را تعیین کرده بودند و سال گذشته نیز دوبرابر شدن شرکت‌های دانش‌بنیان را مطالبه کرده بودند که تا حدودی البته نه به صورت کامل، محقق شد که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری متولی این امر است.
قانون جهش تولید دانش‌بنیان به عنوان یکی از قوانین مترقی کشور بعد از یک دهه از گذشت قانون قبلی، انتظار می‌رود که تحول جدی در رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و اکوسیستم علم و فناوری کشور ایجاد کند. این قانون یکی از دقیق‌ترین قوانین کشور برای حمایت از تولید داخل و رشد محصولات و شرکت‌های دانش‌بنیان است که رهبری نیز در سال گذشته به آن اشاره داشتند.
ایران در حوزه‌های مختلفی علم پیشرفت‌ها و دستاورد‌های بسیار زیادی داشته است که گاهاً این پیشرفت‌ها گفته و شنیده نمی‌شود که رهبری به درستی این دستاورد‌ها را یادآوری کردند که این پیشرفت‌ها در حوزه‌های نانو و زیست فناوری و بخش‌های مختلف هسته‌ای، دفاعی، هوا و فضا و … است.
درنهایت چیکده سخنان ایشان در موضوعات علم و فناوری «اَلعِلمُ سُلطان»؛ علم قدرت است. آن چیزی که باعث قدرت در همه زمینه‌ها برای یک ملت خواهد شد علم است و همان طور که مقام معظم رهبری اعلام کردند اگر می‌خواهیم کشور از آسیب‌های مختلف محفوظ بماند بایستی به دنبال پیشرفت‌های علمی باشیم.